Ecokerk en de klimaattop in Polen
Scholieren die massaal spijbelen om te betogen voor het klimaat. Klimaatbetogingen die een breed draagvlak creëren. Klimaatvluchtelingen op zoek naar haalbare levensomstandigheden. Klimaatwetenschappers die permanent waarschuwen dat het allang geen vijf voor twaalf meer is… En toch ontbreekt vooralsnog in het ‘micro-klimaat’ België met maar liefst vier klimaatministers, de politieke vertaling. Karel Malfliet van Ecokerk was in december bij de klimaattop in Polen. Een verslag.
Op welk spoor?
Het is zondag 16 december en ik ben onderweg naar huis. Vanuit het Poolse Katowice is het een ruim 18 uur durende treinrit. Tijd genoeg om na te denken over de voorbije twee weken waarin ik als waarnemer voor Ecokerk en Broederlijk Delen deelnam aan de VN-klimaattop in het hart van de Poolse steenkoolregio. Met het internationaal netwerk CIDSE en Caritas Internationalis volgden we de onderhandelingen op de voet. Met de Belgische Klimaatcoalitie hadden we onder meer de kans om bij onze 4 milieuministers en de aanwezige parlementsleden onze standpunten te verdedigen.
In een jubelstemming ben ik niet. De top heeft niet opgeleverd wat ervan verwacht mocht worden.
In het handboek met de uitvoeringsregels voor het Akkoord van Parijs dat in 2020 van start moet gaan, hebben de onderhandelaars elke verwijzing naar het respect voor belangrijke mensenrechten zoals armoedebestrijding of voedselzekerheid, geschrapt.
De gesprekken over klimaatfinanciering leverden geen bevredigend engagement op van de rijke landen om te zorgen voor voldoende, voorspelbare en nieuwe financiële middelen voor klimaatactie in arme landen.
De ministers die de laatste week mee aanschoven aan de onderhandelingstafel, vertaalden de hoogdringendheid van de klimaatactie niet in ambitieuze nieuwe doelstellingen voor hun nationale klimaatplannen die ze in 2020 moeten inleveren.
Ook in België bleken 70.000 klimaatmanifestanten niet in staat om in ons land een politieke verschuiving teweeg te brengen. België had zich in Polen niet aangesloten bij de landen van de ‘High Ambition Coalition’, die hun uitstoot van broeikasgassen willen terugschroeven met 55% tegen 2030.
Reden tot bezorgdheid
De treinrit naar huis is dus niet alleen lang, ze biedt ook verleiding om te vervallen in sombere gedachten. De openingsspeech van VN-secretaris-generaal António Guterres echoot nog na: "We zitten diep in de problemen. Het klimaat verandert sneller dan wij." Hij liet er geen twijfel over bestaan dat de wereld op een keerpunt staat, en dat elke aarzeling nefast kan zijn.
Op zijn beurt versterkte Mgr. Duffé tijdens een persconferentie van het Vaticaan de waarschuwing met een citaat uit de encycliek Laudato Si’ van paus Franciscus: "Willen we enkel herinnerd worden vanwege ons onvermogen om in actie te komen toen het dringend en nodig was?"
"Willen we enkel herinnerd worden vanwege ons onvermogen om in actie te komen toen het dringend en nodig was?"
Paus Franciscus - Laudato Si'
“Alles moet anders”
Mijn gedachten dwalen onwillekeurig terug naar juni 2015, de persconferentie in Brussel waarop Laudato Si’ werd voorgesteld. Onder meer bisschop Luc Van Looy nam er het woord. “Alles moet anders.” zo verwoordde hij bij de start van zijn presentatie de kernboodschap van de encycliek, "Té lang leven we in een spiraal van vernietiging, van geobsedeerde consumptie, van de macht van de productie die dan weer onderhevig is aan de principes van economische en financiële aard. Het is tijd om van paradigma te veranderen. Als we aan de toekomst van de mensheid denken, aan onze kinderen, dan moeten we het roer omgooien."
Dat was een half jaar voor de wereldleiders in Parijs het historische akkoord afsloten dat de wereld moet wegleiden van de gevaarlijke klimaatopwarming.
“1,5 to stay alive”
De encycliek -en de wereldwijde reacties die hij uitlokte- leverde in 2015 een belangrijke bijdrage aan de politieke wil die nodig was om het Akkoord van Parijs mogelijk te maken.
Tot opluchting van velen leek de ban gebroken. De wereldleiders spraken af om de gemiddelde temperatuurstijging op aarde ‘flink onder de 2°C te houden, met inspanningen om 1,5°C als streefdoel te bereiken’. Vooral het feit dat de temperatuurlimiet van 1,5°C in de tekst stond, was een opsteker. Al jaren immers, hadden christelijke en andere ngo’s en kwetsbare landen erop gewezen dat hele gebieden op aarde onleefbaar worden als we toelaten dat de klimaatopwarming de kaap van 1,5°C overschrijdt. In Parijs schaarde ook de Heilige Stoel zich ondubbelzinnig aan hun kant.
Over 12 jaar moet de omslag gemaakt zijn
Al in Parijs constateerden de wereldleiders dat de bestaande inspanningen zwaar ontoereikend waren om het beoogde doel te bereiken. Ze vroegen een wetenschappelijk onderzoek door het Internationaal Klimaatpanel (IPCC). Dat is de groep wetenschappers die voor de Verenigde Naties onderzoek doen naar de effecten van de klimaatverandering en advies geven over wat nodig is om die te beteugelen.
Het gevraagde rapport verscheen in oktober vorig jaar, en joeg een schokgolf door de wereld. Het geeft aan wat nodig is om de limiet van 1,5°C binnen bereik te houden en wat de vernietigende gevolgen voor de mens en de ecosystemen zullen zijn van een temperatuurstijging van 2°C of meer.
We kunnen de temperatuurlimiet van 1,5°C nog halen, aldus het rapport, maar dan zijn “snel verregaande en ongeziene maatregelen” nodig. Concreet betekent dit dat de totale uitstoot van de wereld in 2030 -over 12 jaar dus- gehalveerd moet zijn, en dat de netto uitstoot in 2050 moet herleid zijn tot nul.
Deze ondubbelzinnige boodschap moest de wereldleiders helpen om op de klimaattop van Katowice in Polen de ambities te verhogen en te vertalen in nieuwe nationale klimaatplannen.
Ethisch gebod
Zowel voor als tijdens de klimaattop kleurde het rapport de debatten. In zowat elk politiek dossier en in zowat elke speech van staats- en regeringsleiders in Polen werd ervoor gepleit om het rapport ernstig te nemen en de doelstelling te behalen. Een opgemerkte speech kwam van de Heilige Stoel, bij monde van de Vaticaanse staatssecretaris kardinaal Parolin. Hij stelde dat de transitie niet alleen een technisch probleem is, maar evenzeer een kwestie van consumptiepatronen, educatie en levensstijl. En hij hield een nadrukkelijk pleidooi om te investeren in een klimaatveilige toekomst: "We weten wat we kunnen doen, en datgene wat we moeten doen wordt een ethisch gebod. Het verplicht ons om ernstig na te denken over de rol van financiële en economische investeringen, met het doel hen te oriënteren naar sectoren die echt bijdragen aan de toekomst van de mensheid, door de voorwaarden voor een waardig leven op een 'gezonde' planeet te beveiligen."
Sterke tegenwind
Toch kende het rapport ook zo zijn tegenstanders. Met name de VS weigerden het rapport te ‘verwelkomen’. Ze werden bijgetreden door Rusland, Saoudi-Arabië en Koeweit. In de besluiten van de klimaattop worden landen nu slechts ‘uitgenodigd’ met het rapport rekening te houden bij het opstellen van hun nieuwe nationale klimaatplannen. Een anticlimax was het, na al de grote woorden.
De wereldleiders krijgen een herkansing om zich voor de nodige ambitieverhoging uit te spreken in september, op de extra klimaatvergadering, aansluitend op de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties. Hopen dat het lukt.
“Beveilig onze toekomst en zet klimaat op één”
In de aanloop naar de klimaattop hadden ook Ecokerk en de negen christelijk geïnspireerde solidariteitsorganisaties verenigd in het Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede, in een gezamenlijke brief de politici van ons land opgeroepen op om van klimaatbeleid hun voornaamste prioriteit te maken, met respect voor mensenrechten, sociale rechtvaardigheid en duurzame ontwikkeling, en met de 1,5°C-limiet als leidraad.
In de brief wezen de organisaties erop dat hun eigen werk in Noord en Zuid de voorbije decennia als gevolg van de klimaatcrisis grondig is veranderd: "we zijn intens betrokken bij het leven en werk van mensen die te lijden hebben van klimaatverandering. De voorbije decennia werd het belang van deze interventies steeds groter. Wat zij én wij meemaken, zijn geen randfenomenen maar symptomen van een systeemcrisis die onze aarde en haar bewoners treft."
Vanuit hun diverse werkingen en geïnspireerd door de encycliek Laudato Si' riepen de organisaties de verantwoordelijke politici in ons land op om de urgentie van nationale en wereldwijde klimaatactie te verbinden met rechtvaardigheid, duurzame ontwikkeling en de strijd tegen honger en armoede.
Ze kregen steun van de Belgische bisschoppen die op hun beurt pleitten voor ‘diepgaande verandering in het klimaatbeleid’ en de oproep steunden om deel te nemen aan de klimaatmars.
Weer thuis en aan het werk
De klimaatoproep van Ecokerk en de solidariteitsorganisaties heeft na de klimaattop van Katowice niets van zijn actualiteitswaarde verloren. Ze wordt zelfs duizendvoudig versterkt door de klimaatspijbelende scholieren en studenten die hun eigen toekomst bedreigd zien en op hun manier eisen dat de politici het klimaatbeleid op één zetten.
Door de acties van de ‘gele hesjes’ werd bovendien ook het thema van de ‘sociale rechtvaardigheid’ plots actueel.
Die recente gebeurtenissen hebben het debat in ons land veranderd. Plots staat het klimaat wél hoog op de politieke agenda. We kunnen maar hopen dat dit na de verkiezingen in mei resulteert in het krachtig klimaatbeleid dat we nodig hebben.
We kunnen maar hopen dat dit na de verkiezingen in mei resulteert in het krachtig klimaatbeleid dat we nodig hebben.
Naar een klimaatneutrale kerkgemeenschap
Intussen blijven we er bij Ecokerk van overtuigd dat verandering evenzeer van onderuit groeit. Meer dan woorden tonen concrete daden aan politici dat er een draagvlak bestaat voor het klimaatbeleid dat we vragen.
In 2016 lanceerden we de actie ‘Klimaatnetwerk.be - Elke groep een klimaatplan’, met de oproep om in elke school, parochie, kerkfabriek, vereniging, congregatie of groep de eigen uitstoot terug te dringen, en op termijn zelf ook klimaatneutraal te worden. Een massa tips tonen concreet hoe dat kan. Op Klimaatnetwerk.be vind je intussen tientallen voorbeelden van groepen die hun eigen klimaatplan deelden. Ze vormen een hoopvol tegengewicht voor alle pessimisme. In de komende tijd willen we dit aantal nog vermenigvuldigen.
Voor christenen is deze crisistijd een creatieve tijd, een ‘tijd van schepping’ waarin we onze roeping als ‘medescheppers’ ernstig moeten nemen.
De verhalen op Klimaatnetwerk.be tonen dat de klimaatcrisis ons niet hoeft te verlammen. Voor christenen is ook deze crisistijd een creatieve tijd, een ‘tijd van schepping’ waarin we onze roeping als ‘medescheppers’ ernstig moeten nemen.
Met de ‘integrale ecologie’ van Laudato Si’ hebben we een krachtig instrument om samen aan de slag te gaan, de ‘ecologische bekering’ waar te maken en een geloofwaardige bijdrage te leveren aan een rechtvaardige, duurzame en klimaatveilige toekomst.
Karel Malfliet
Dit artikel verscheen ook in Kerkplein van maart 2019, het tijdschrift van het Bisdom Gent. Klik hier voor een pdf-versie