Een evolutie die niet stopt.
We schrijven 1982. In de voorbereiding van mijn eindwerk over Agroforestry, lees ik 'Geen grond meer onder de voeten', een Nederlandse vertaling van het boek 'Losing Ground' dat Erik P. Eckholm, een Amerikaanse ecoloog en medewerker van het Worldwatch Institute al schreef in 1976.
Ik kende het boek helemaal niet. Ik had het toevallig gevonden in De Slegte. Maar het werd een van de werken die mijn denken definitief zou beïnvloeden. Voor het eerst gaf iemand mij een omvattend overzicht van de schaal en de omvang van de ecologische ravage die ondoordacht menselijk ingrijpen al had veroorzaakt in de geschiedenis van de antieke beschavingen, en nog steeds veroorzaakt in onze eigen tijd: erosie, uitdroging van geploegde of overbegraasde grasvlaktes, verwoestijning van savannes en steppes, modderstromen in ontboste berglandschappen, dichtslibbing van rivieren en overstromingen in de delta's, verzilting van gebieden met irrigatielandbouw, onherstelbaar verlies van bodemvruchtbaarheid door ontbossing van regenwouden, enz...
Over CO2 en broeikaseffect las ik nog niets in het boek. Wel over wetenschappers die stelden dat ontbossing en vernietigde ecosystemen ook veranderende klimatologische omstandigheden veroorzaakten, zoals verminderde regenval en verhoogd risico op woestijnvorming. (Vandaag weten we dat veranderend landgebruik verantwoordelijk is voor zo’n 30% van de uitstoot van broeikasgassen.)
Voor het eerst werd me duidelijk dat er in onze wereld 'iets groots' aan de hand was, dat de gevolgen van al deze ecologische problemen een planetaire schaal hadden, en dat dit niet kon opgelost worden met goedbedoeld rommelen in de marge. Ik was dan ook erg verwonderd dat ik dergelijk wetenschappelijk inzicht via De Slegte moest verwerven, en dat in mijn opleiding Landbouw en Tropische Landbouw nauwelijks analyses hierover meegegeven werden, zelfs niet in onze cursus Ecologie.
Als het klimaat mij verandert, weet ik zeker dat het dààr begon. Ik vond dat ik niet kon leven alsof ik dit verontrustende boek niet gelezen had en de inzichten niet had verwerkt in mijn eindwerk. Ik ging bewuster op zoek naar extra informatie, en vroeg me af wat ik zelf kon doen.
Ik vroeg me ook af waar het maatschappelijk debat bleef dat deze belangrijke thema's zou binnenbrengen in de Vlaamse huiskamers. Maar we moesten nog 5 jaar wachten op het Brundtlandrapport, en 10 jaar op de Aardetop in Rio.
De Vlaamse huiskamers kregen hun aanbod in 1989, toen Broederlijk Delen een uitstekend dossier schreef voor de campagne “Ontwikkeling tegen welke prijs?”, 650.000 handtekeningen inzamelde en ecologie definitief verankerde in de campagnes. Ik was toen pas voor de organisatie beginnen werken, en vond er dus een job die me paste als gegoten. En dat bleef ook zo toen de klimaatwijzigingen en de gevolgen voor het Zuiden steeds frequenter aan bod kwamen. En toen de vragen over onze levensstijl steeds nadrukkelijker gesteld werden.
Heeft dit alles ook mijn private keuzes en die van mijn gezin beïnvloed? Nu ik er op terugkijk, vind ik het allemaal niet zo bijzonder. Maar het waren natuurlijk wel allemaal keuzes, kleine stapjes in de goede richting. Je kunt me vaak aantreffen in de groentetuin. We hebben fruitbomen, loofbomen en ‘wilde hoekjes’ in de tuin, en hagen in plaats van afsluitingen met paaltjes en draad. Tijdens onze verbouwing gebruikten we zoveel mogelijk recyclagematerialen en weigerden we gebruik te maken van tropisch hardhout. We schakelden jaren geleden al over op groene windstroom, en vorig jaar hebben we spouwmuurisolatie laten aanbrengen. In ons huis vind je bijna geen nieuw gekochte meubels, maar andermans afdankertjes die we gered hebben van een reis naar het containerpark en opgeknapt. Upcycling heet dat tegenwoordig. We gingen consequenter het openbaar vervoer gebruiken. We vervingen onze diesel door een 100% elektrische wagen. Maar daarmee kunnen we geen aanhangwagen trekken of verre verplaatsingen doen en dus blijft ook onze tweede auto op post. Voor onze bevoorrading gaan we bewuster op zoek naar korte keten en seizoensproducten en afvalarme producten. Af en toe vind je een vegetarische maaltijd op ons menu. Maar als ik eens een checklists bekijk met tips voor het verkleinen van mijn ecologische voetafdruk, zijn er nog bijzonder veel to do’s.
Het belangrijkste lijkt me, dat het een evolutie is die niet stopt. En dat we met onze vier kinderen regelmatiger dan vroeger praten over deze keuzes. Allicht omdat ze nu allemaal de volwassen leeftijd bereikt hebben. Maar zeker ook omdat het steeds duidelijker wordt dat de toekomst ons uitdaagt, en omdat we merken dat we pas aan het begin staan van de veranderingen die het klimaat ons opdringt. En omdat we in deze samenleving met zijn honderden dagelijkse prikkels en aanmoedigingen om ongeremd te consumeren, wel verplicht zijn ons af te vragen wat we wél en niét zullen doen, en wat voor ons het ‘goede leven’ is.
In verband met dit alles hebben we met Ecokerk een ongemeen boeiend jaar gekend, met de campagne ‘Het klimaat verandert ook mij’. Een jaar lang lieten we inspirerende en prominente stemmen uit de samenleving aan het woord. De meer dan 50 columns op onze website tonen dat de bezorgdheid over de klimaatverandering groot is, en dat steeds meer mensen en organisaties bereid zijn om actie te ondernemen en te sleutelen aan de eigen levensstijl.
Samen vormden deze persoonlijke verhalen ook een symbolische draagvlakverklaring die we samen met ons klimaatdossier en ons eisenpakket konden overhandigen aan milieuminister Joke Schauvliege. Het was een van onze bijdragen aan de wereldwijde mobilisatie voor de klimaattop in Parijs. Onderweg kregen we ook echt wind in de zeilen, via de spraakmakende encycliek Laudato Si'. En in Parijs zelf, konden we aansluiten bij de lobbyteams van de internationale netwerken van de christelijke solidariteitsorganisaties.
Ik ben blij dat er na dit alles ook een 'historisch' Akkoord van Parijs tot stand kwam. Ook al ontbreken in het Akkoord de harde garanties op een succesvolle uitvoering, de trend is duidelijk: de CO2-neutrale toekomst is ingezet. Er zijn boeiende tijden op komst.