Hoe kan geloven op een zinnige manier in de media komen? 

Jeroen Moens, communicatiemedewerker bij de interdiocesane pers- en informatiedienst (IPID), presenteert voor de werkgroep Media/Communicatie van het Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede een boeiende uiteenzetting over Kerk in de media. Over hoe journalisten van mainstream media nieuwsfeiten bekijken, uitkiezen en framen, en de gevolgen daarvan voor de beeldvorming van de Kerk in de samenleving. Met de positieve kansen daarbij.

De Kerk is ouderwets. De kerken lopen leeg. Geloven is achterlijk. Over Kerk en geloof circuleren tal van clichés. Media tonen én voeden die: journalistiek is een performatief discours. Deze uiteenzetting plaatst enkele kanttekeningen bij de bril waarmee journalisten kijken naar Kerk en geloof. Maar die kanttekeningen zijn meer dan journalistieke euvels: het zijn ook obstakels voor de dialoog tussen Kerk en samenleving. 

Tegelijkertijd bieden sommige journalistieke frames - paradoxaal genoeg - ook mooie kansen voor authentieke getuigenissen over geloof, evangelisch engagement en de maatschappelijke relevantie van de Kerk.

Zoek je inspiratie over hoe helder, duidelijk en radicaal (maar niet extreem) communiceren in de media? Interesse in hoe de media werken en welke beelden over de kerk “circuleren”? Iets opsteken over hoe journalisten te werk gaan? Altijd al willen weten hoe journalisten nieuwsfeiten bekijken, uitkiezen en framen, en de gevolgen daarvan voor de beeldvorming van de kerk in de samenleving? Positief nieuws brengen over de Kerk is moeilijk. In hoeverre kan je greep krijgen op de clichés die over de Kerk in de media circuleren?

Media sturen mee het kerkbeeld

De Kerk is een maatschappelijke speler die ook noden in de samenleving vervult. Ze heeft maatschappelijke relevantie. En de Kerk wordt ook door de samenleving gepercipieerd met bepaalde beelden. De media spelen daarbij een tussenrol: ze sturen en bepalen mee welke beelden over Kerk en geloven rondgaan.
Wie het woord “kerk” laat vallen in een groep, krijgt vaak meteen reacties als: “de Kerk is oubollig en conservatief” of “in de Kerk is veel seksueel misbruik”. Wanneer je vraagt naar de vijf belangrijkste standpunten van de Kerk, wordt het stil. Vraag je daarentegen naar thema’s waar de Kerk tegen is, dan krijg je snel reacties als “abortus”, “euthanasie” of "homo’s”. Kortom, bij velen heeft de Kerk een negatief imago. Waarom? Velen halen in informatie over de Kerk uit de media, radioberichten, krantenkoppen, sociale media,… Niet via kerkelijke praktijk bijvoorbeeld. Het is geen ervaringskennis.

Een doorsnee lezer of kijker internaliseert wat de media brengen, omdat hij of zij de reguliere media doorgaans als betrouwbare bron van informatie beschouwt. Media vormen zo mee de denkbeelden, opinies, meningen,… van de kijker of lezer.
Toch hebben media verschillende taken:

1. Informeren
2. Opiniëren
3. Controleren (de vierde macht door berichtgeving over rechtspraak, politiek,…)
4. Amuseren
5. Verkopen (het moet ook financieel opbrengen)

Deze vijfde taak strooit – samen met de toegenomen tijdsdruk – vaak roet in het eten en verstoort een realistische berichtgeving. De lezer, luisteraar of kijker wordt immers een consument die verleid moet worden om een bepaald mediaproduct te kopen.
Jeroen Moens legt dit uit aan de hand van twee brilglazen waardoor de media “nieuws” vergaren:

• Het brilglas van de “format” van het nieuws
• Het brilglas van het “seculier” perspectief 

Wat is nieuws (format)? Het uitzonderlijke

Goed nieuws is geen nieuws. Wat wel nieuwswaarde heeft zijn de incidenten, accidenten, fouten en afwijkingen, gebreken en uitschuivers. Maar ook het uitzonderlijke, unieke, buitengewone of onverwachte. Dat laatste kan een kans zijn om geloven te duiden als een uitzonderlijk gebeuren open voor het onvermoede…
Hoe dan ook het negatieve kruidt de berichtgeving. Door deze overwegend negatieve inkleuring vertekent het beeld van de werkelijkheid. Journalistiek riskeert te evolueren naar anekdotiek: enkel incidentiële berichtgeving zonder diepgaande analyse.

Wat is nieuws (format)? Polariseren

Tegenstellingen, botsende meningen, machtsstrijd, conflicten krijgen altijd voorrang op een verbindende boodschap. De Kerk komt echter vaak met een verbindende boodschap die bijgevolg geen aandacht krijgt in de media.
Bovendien staan samenleving en Kerk eerder op gespannen voet met elkaar. De samenleving is eerder:

Samenleving  -  Kerk

Progressief  -  Conservatief
Democratisch  -  Hiërarchisch, klerikaal
Dynamisch  -  Statisch
Open  -  Gesloten
Autonomie  -  Heteronomie
Modern  -  Ouderwets

Wat is nieuws (format)? Driemaal ‘S’

Wil een bericht opgepikt worden dan voldoet het best aan driemaal ‘S’:

• Short (kort, max één minuut, tussen de 400 tot 700 woorden)
• Simple (eenvoudig, zodat een veertienjarige het kan begrijpen)
• Striking (emotioneel, beroerend, inspelend op het buikgevoel)

Journalistiek riskeert hierdoor te evolueren van verslaggeving naar storytelling of infotainment. De verleuking van het nieuws.
Tegelijk zit hierin ook een uitdaging voor geloofscommunicatie: hoe kan berichtgeving over kerk en geloven inspelen op “short”, “simple” en “striking”?

Wat is nieuws (format)? Knip en plak

De techniek van copy en paste is veel gebruikt. Nieuwagentschappen nemen van elkaar de berichten over, veelal zonder de bronnen extra na te gaan. Als concurrenten willen ze niet achterblijven op elkaar. Werkritme en tijdsdruk vergroten deze trend. Gevolg: de kwaliteit van berichtgeving daalt en de kritische kijk vermindert, want er is “geen tijd” voor…

Wat is nieuws (format)? Generalisten versus specialisten

Journalisten die gespecialiseerd zijn in één vakgebied sterven uit. Redacties kunnen of willen specialisering niet meer betalen. Elke journalist moet overal inzetbaar zijn. Drie specialisaties resten vandaag:

• Sportverslaggeving
• Politiek nieuws
• Economie en financiën

Sta je kritisch tegenover de berichtgeving over de Kerk? Of laat je je er gemakkelijk door beïnvloeden?
Zoek je zelf naar nieuwsbronnen om het nieuws over de Kerk in de mainstream-media aan te vullen of te corrigeren?
Welke nieuwsbronnen gebruik je?

Seculier perspectief van media? Confirmation bias

Nieuws is niet wat echt nieuw is, wel een bevestiging van wat iedereen al weet. Daarin schuilt de bias of verstoring: je ziet wat je al weet, en je vermijdt afwijkingen, want die werken verstorend. Het heersende beeld “de Kerk is ouderwets” bepaalt dus de berichtgeving over de Kerk. Thema’s die voortdurend met de kerk in verband worden gebracht, keren telkens weer in de media: over homoseksualiteit, over de rol van de vrouw, het celibaat,… Zo ontstaat het – zichzelf steeds bevestigende – beeld van een discriminerende en ouderwetse Kerk. Andere perspectieven krijgen geen kans.

Seculier perspectief van media? Taalgebruik

Wie kent nog de betekenis van Kerstmis, Pasen, Pinksteren? Er heerst een soort religieus analfabetisme. Dat ligt niet enkel bij het onderwijs, ook de Kerk gebruikt vaak een “wereldvreemd vakjargon”. Het is niet omdat je de communicatiemiddelen van vandaag gebruikt (facebook, tiktok,…) dat je taal wordt verstaan. Zijn begrippen als verrijzenis, genade, zonde,… die gelovigen makkelijk in de mond nemen, verstaanbaar? Is de boodschap van verkondiging die de kerk brengt “short, simple en striking”?

Seculier perspectief van media? Geloven is dom

In berichtgeving over kerk en geloven is het woord “nog” het meest gebruikt: “Nog 6% gaat naar de mis”, of “bedevaartsoorden zijn nog steeds populair”, of “schrijf de kerk nog niet af” enz.
Het beeld leeft dat de kerk “leegloopt” en vergrijst. Dat de ontkerkelijking zich hoe dan ook zal doorzetten, want wie echt zijn verstand gebruikt, kan toch niet meer gelovig zijn? Als gelovige word je zo meer in het defensief gedwongen: je moet bewijzen dat het zin heeft om te geloven en dat je niet naïef bent. De idee leeft dat de mens pas echt mens is, als hij het geloof heeft afgelegd. God is niet meer nodig…
Op veel redacties krijg je twee reacties:

• Berichtgeving over geloven is een blinde vlek, er is geen kennis meer over de kerk en dus ook geen berichtgeving meer (en dit wordt ook helemaal niet als problematisch ervaren)
• Er is geen empathie meer voor gelovige thema’s, geloof wordt enkel gezien als iets exotisch, fanatiek, vreemd of onredelijk…

Hoe worstel jij met het ‘religieus analfabetisme’ in de samenleving?
Werk je in je eigen communicatie aan een verstaanbare taal over geloof? Hoe doe je dat ?
‘Geloven als dom, zot of zwak’: Voel je je voldoende (apologetisch) gewapend om daarover in discussie te gaan?

Seculier perspectief van media? Openbare ruimte?

In een vrije en democratische samenleving mag alles klinken in de openbare ruimte? Alles? Nee, niet alles. Er is een soort onbehagen met gelovige uitingen op straat. Geloof wordt teruggedrongen naar de privésfeer.

Kansen voor geloofscommunicatie vandaag

We zien drie mogelijke toegangen om geloven in de media bespreekbaar te maken:

1. Inspelen op het uitzonderlijke, unieke, onverwachte: bijvoorbeeld wie jong is en gelovig, of een gelovige wetenschapper, een jonge priester met een zeer actieve facebookaccount,…
2. Regionaal en lokaal nieuws: op regionale redacties krijg je meer kans om persberichten te laten oppikken, omdat de berichtgeving dichter bij de mensen staat
3. Persoonlijke verhalen brengen, genre: een gelovige podcast voor jongeren, zusters beantwoorden gedurfde vragen, getuigenissen met een persoonlijke en ontroerende toets,…

“De media zijn wellicht niet de aangewezen plaats voor evangelisatie,
maar onze getuigende aanwezigheid zal vast en zeker bijdragen aan het voorbereiden van de voedingsbodem ervoor en aan het versterken van de plausibiliteit van geloven.”
(Kardinaal Godfried Danneels in ‘Armworstelen met de pers’ (2008))