Crisissen dwingen tot bezinning én actie

8 keer ‘nee’

Nee tegen een economie van de uitsluiting
Nee tegen de nieuwe verafgoding van het geld
Nee tegen geld dat heerst in plaats van te dienen
Nee tegen ongelijkheid die geweld voortbrengt
Nee tegen egoïstische inertie
Nee tegen onvruchtbaar pessimisme
Nee tegen een mondaine mentaliteit
Nee tegen de oorlog onder ons

Zijn dit slogans voor een betoging? Nee, het zijn titels van hoofdstukjes uit Evangelii Gaudium (de vreugde van het Evangelie), de apostolische exhortatie van Paus Franciscus van november 2013.

Tegenover de kritische analyse die hij van de samenleving maakt, stelt hij de vreugde "die met Jezus Christus altijd wordt geboren en herboren,” en toont hij de wegen waarlangs dit kan gebeuren.

Heel wat van deze thema’s komen regelmatig opnieuw aan bod, meer bepaald in Laudato si' en in de recente encycliek Fratelli tutti. In deze laatste constateert hij: "Tenzij we de gedeelde passie herstellen om een gemeenschap van verbondenheid en solidariteit te creëren die onze tijd, onze energie en onze middelen waardig zijn, zal de wereldwijde illusie die ons misleid heeft, ineenstorten en velen in de greep storten van angst en leegte." (FT 36)

Uitdagende tijden

Deze pauselijke documenten zijn belangrijke wegwijzers in de crisistijd die we vandaag beleven. Want we staan voor uitdagende tijden. De gevolgen van de covid-19 pandemie laten zich volop voelen en zullen nog lang doorwerken.

Wordt dit een “pandemie van de armen” omdat wereldwijd vooral de meest kwetsbare mensen getroffen worden: arbeiders en mensen met tijdelijke jobs die hun werk verliezen, vluchtelingen, daklozen...? In elk geval groeit de kloof tussen arm en rijk. Deze crisis toont scherper dan ooit de symptomen van een falend socio-economisch systeem, de ‘illusie die ons misleid heeft’.

Bovendien is er ook de impact van de klimaat- en biodiversiteitscrisis, hier bij ons en wereldwijd. Periodes van langdurige droogte, extremere temperaturen, stijging van het zeeniveau, afsterving van ecosystemen, uitsterving van soorten, risico’s voor de voedselvoorziening,… zijn maar enkele van de grote uitdagingen waar we op wereldvlak voor staan. Hoe gaan we met zijn allen de noodzakelijke omschakeling maken naar een ‘klimaatneutrale’ en sociaal rechtvaardige samenleving?

Solidariteit is, meer dan ooit, een oproep en een noodzaak

Doorheen de geschiedenis van de kerk vinden we vrouwen en mannen die zich, verankerd in een authentiek spiritueel leven, met volle overtuiging inspannen voor de verdediging van de menselijke waardigheid. Ze getuigen van een hoop die niets of niemand kan ondergraven. "Een authentiek geloof houdt altijd een diep verlangen in om de wereld te veranderen," lezen we in Evangelii Gaudium (EG 183).

Is het niet een jammerlijke misvatting om de kerk eenzijdig op te delen in tegengestelde groepen: de enen zouden enkel begaan zijn met innerlijkheid, spiritualiteit en gebed, de anderen enkel bekommerd zijn om sociale actie. Onterecht worden ook liturgie en diaconie soms tegen elkaar uitgespeeld.

Het is eveneens geen vruchtbare weg om verdeeldheid te zaaien tussen christenen die de sociale leer van de kerk volgen en zich maatschappelijk inzetten, en christenen die zich identificeren met de kerk als instituut.

Een ding is duidelijk: een diepe band kenmerkt het christendom. De geest van het evangelie vraagt ons om persoonlijke bekering te verbinden met een inzet voor het komende Rijk Gods door een concreet engagement voor rechtvaardigheid, vrede en integrale ecologie. Dat heeft Jezus op zijn wijze en in zijn context voorgeleefd. Bij hem gingen persoonlijk gebed en daden van bevrijding uit alle vormen van lijden en slavernij samen. Jezus roept in het Evangelie op tot “volharden in gebed” én Hij geneest zieken, doet lammen lopen, geeft blinden het zicht terug, en bekritiseert de politieke machthebber in Jeruzalem.

Beweerde Karl Barth al niet in 1916: “Het socialisme zal christelijk zijn of het zal niet zijn, het christendom zal sociaal zijn of het zal niet meer zijn”? Hoe uitdagend klinkt ook Evangelii Gaudium: “ik geef de voorkeur aan een Kerk die gekneusd, gewond en vuil is, omdat zij langs de straten is uitgetrokken, boven een Kerk die ziek is, omdat zij gesloten is en uit gemakzucht zich vastklampt aan eigen zekerheden.” (EG 49)

Solidair met allen en alles

Meer en meer realiseren we ons dat die “ander” ook de niet-menselijke medebewoners van onze planeet omvat, en dat ‘het welzijn van allen zoeken’ ook naar hen moet uitgaan: “Vrede, gerechtigheid en behoud van de schepping zijn drie thema’s die absoluut met elkaar verbonden zijn en die niet kunnen gescheiden worden om individueel behandeld te worden op gevaar af van te vervallen in een grove simplificatie”. (LS 92)

De sociale component van de christelijke spiritualiteit vertaalt zich als het werken aan een integrale ecologie, “om de armoede te bestrijden, om aan de uitgestotenen hun waardigheid terug te geven en om tegelijk ook voor de natuur te zorgen. (LS 139)

Een sociaal en spiritueel christendom kan een manier zijn om het vol te houden in moeilijke omstandigheden, om de hoop te bewaren en met kleine stapjes te timmeren aan broodnodige verandering.

Diaconie als dynamische dimensie

Omdat uitdagende tijden vragen om uitdagende antwoorden hebben wij een methode nodig. Die werd in navolging van de christelijke arbeidersjeugd door Johannes XXIII omschreven als: ‘zien – oordelen – handelen’, en door Vaticanum II als de opdracht om ‘de tekenen des tijds te onderzoeken en te interpreteren in het licht van het evangelie.’

Met andere woorden: het is de opdracht om te onderscheiden wat het meest geschikte antwoord is op de context en om tot creatieve oplossingen te komen.

Bij wijze van voorbeeld kunnen de volgende vaststellingen worden gemaakt:

Zien: wat kunnen we vandaag ontdekken als fundamentele problemen?

• De aarde, ons gemeenschappelijk huis, is in gevaar: klimaatverandering en bedreigde biodiversiteit.
• De kloof tussen arm en rijk wordt groter: ongelijkheid neemt toe.
• Een pandemie treft ons wereldwijd (covid-19).
• Eenzaamheid wordt een sociaal probleem met verstrekkende maatschappelijke gevolgen.

Oordelen: hoe kunnen we deze problemen begrijpen? 

• Bewust worden van en een analyse maken van de oorzaken en structuren in de samenleving die geleid hebben tot deze crisissen. De impact nagaan van het samenspel tussen individueel menselijk handelen en maatschappelijke structuren, onder meer op de klimaatcrisis (energiegebruik, transport, vervuilende industrieën, uitwassen van het kapitalisme,…), de gezondheidscrisis (privatisering van zorg, vaccinatiebereidheid,…), de sociale crisis (neo-liberaal beleid van overheden, afzwakken van het middenveld, individualisering, eenzaamheid,…).
• Kennismaken met de groepen, initiatieven, wetenschappers, bedrijven en politieke stromingen die werken aan oplossingen, transitie en sociale rechtvaardigheid. Zoeken naar hoopvolle nieuwe initiatieven.

Handelen: wat kunnen we doen?

• Ontdekken van de natuur (als positieve waarde en) als volwaardige ‘relatiepartner’ in onze spiritualiteit. Ook God leren ontdekken in alles wat is.
• Groeien in het opnemen van zorg en verantwoordelijkheid voor een ‘integrale ecologie’ (bijvoorbeeld met hulp van de checklist van Ecokerk). 
• Meedoen aan de acties en campagnes van de solidariteitsorganisaties.
• Brieven schrijven aan politici om deze problemen aan te kaarten en om een meer rechtvaardig wettelijk kader te scheppen (bijvoorbeeld inzake werkgelegenheid, huisvesting,…
• De ander ontmoeten, zonder vooroordelen, direct of met diverse communicatiemiddelen (als het fysiek niet mogelijk is: telefoon, online,…).
• Deelname in een (lokale) vereniging, bijvoorbeeld een vereniging voor door en met armen.
• Een meer eenvoudige levensstijl ontwikkelen…

Dit zijn maar enkele voorbeelden van hoe de methodiek ‘zien – oordelen – handelen’ kan werken. We raden u warm aan om dit ook uit te proberen, toegepast op de eigen situatie of thema’s die u na aan het hart liggen. Want er bestaat geen daadwerkelijke solidariteit zonder deelname aan het maatschappelijk leven, zonder bijdrage van gezinnen, verenigingen, actiegroepen, coöperatieven, kleine ondernemingen,…

En ondanks het pessimisme dat onze tijd kenmerkt, vergeet nooit de hoop dat verandering mogelijk is. Deze hoop is geworteld in “het diepste van de mens” en gegrond in het feit dat God “voortdurend zaden van het goede in de mensheid verspreidt” (Fratelli tutti).

We wensen u goede moed en veel succes!