“Onze core business is stem geven aan wie geen stem heeft”

De voorbije dertig jaar ontwikkelde de Begijnhofkerk in Brussel zich tot een krachtig sociaal bewogen geloofsgemeenschap, die zich engageerde voor sans-papiers en de allerarmsten in de samenleving.

Sinds 2020 huisvest de kerk een nieuw project dat een stem aan de stemlozen wil geven: House of Compassion. Door in te zetten op onthaal, vorming, sensibilisering, kunst en tentoonstellingen, ijveren de vrijwilligers van House of Compassion voor gerechtigheid en mededogen in de samenleving.

In november 2022 namen we dit interview af met Daniel Alliët en Marcel Cloet, naar eigen woorden twee ‘supervrijwilligers’ bij de themakerk. Dit artikel verschijnt in twee delen. Het tweede deel vindt u hier. In dit eerste deel praten Daniel en Marcel over de Begijnhofkerk die 30 jaar lang radicaal koos voor diaconie, en de missie en de pijlers van House of Compassion. 

House of Compassion bouwt voort op een 30-jarige traditie: het engagement van de Begijnhofkerkgemeenschap voor de armsten, daklozen, sans-papiers,… Hoe kwam het dat deze koers ingeslagen werd?

DA: Toen ik in 1986 naar Brussel kwam om me te richten op de armen in de grootstad, was dat een heel uitdrukkelijke keuze. Eigenlijk was dat een keuze die terugging op wat ik van mijn moeder heb geleerd. Toen ik acht maanden oud was overleed mijn vader, een landbouwer, en mijn moeder bleef achter als alleenstaande moeder met negen kinderen. Van haar leerde ik: het bijzonderste is niet de grootste boerderij hebben, maar de solidariteit. Goed, dat woord zal ze niet gekend hebben, maar dát was het.

Ik ging naar het Grootseminarie van Brugge en werd priester in 1969. Ik heb dan compromissen moeten maken. Ik ging aan de Katholieke Universiteit Leuven filosofie en theologie studeren, en omdat ik een goede student was, moest ik eerst professor theologie en filosofie worden aan het Grootseminarie. Zo kort mogelijk, vroeg ik! Want ik wilde meer diaconie en ben dan directeur van Caritas West-Vlaanderen geworden. Daar was de afspraak: na de 40 krijg ik vrije kaart om te kiezen. Toen het zover was heb ik even geaarzeld: kies ik voor de Derde of de Vierde Wereld? Het werd de Vierde Wereld, en zo is het gekomen dat ik in 1986 priester van de Brusselse Begijnhofkerk geworden ben. Overigens, in die Vierde Wereld heb ik heel wat van de Derde Wereld ontmoet, in het bijzonder de mensen zonder wettig verblijf.

“Als de Begijnhofkerk niet verder was gegaan als House of Compassion, zou ik hier niet zitten. Ik zou vertrokken zijn, want voor mij moet de Begijnhofkerk dienen voor de kansarmen. Dat is voor mij het evangelie.” – Daniel Alliët

DA: Voor mij was dat een duidelijke keuze: als ik priester geworden ben, dan is het om me te engageren voor deze mensen. In Brussel vond men dat in het begin wel raar. Een ex-prof, ex-directeur van Caritas wordt hier priester: is die buitengegooid of zo? De eerste twee jaar had ik zelfs geen sleutel van de kerk. Geen probleem, zei ik, ik heb me dan gericht op de noden van de mensen die op straat leefden. Want je moet weten: in het begin was hier bijna niets. In 1986 hebben we met ons groepje een eerste project opgezet: voor de kansarme bejaarden van de parochie. Dat was het vertrekpunt, we zijn dan projecten gaan doen voor de daklozen, de vluchtelingen,… En: deze projecten waren allemaal pluralistisch opgezet, gedragen door een diversiteit aan mensen van goede wil.

Een mijlpaal is dat we in 1998 resoluut gekozen hebben voor de bezetting door de mensen zonder wettig verblijf. Je weet, in 1998 hebben de eerste grote bezettingen van kerken door sans-papiers plaatsgevonden. Het drong tot ons door: mensen zonder papieren, dat zijn de nieuwe slaven van vandaag. Symptoom van de wereld. Eigenlijk is het door die keuze te maken dat de diaconale gerichtheid van de Begijnhofkerk meer weerklank heeft gevonden. Waardoor we 20 jaar later weerstand hebben kunnen bieden aan plannen om van de Begijnhofkerk een museum te maken.

MC: Over die bezetting, is het toch wel belangrijk op te klaren dat het niet de parochie was die daarvoor koos. De sans-papiers waren niet uitgenodigd. Wij hebben hun vraag verstaan en zijn aan hun kant gaan staan. We ondersteunden hun politieke actie omdat ze niet genoeg stem hadden, omdat ze niet serieus genomen werden. Gelukkig zaten de kerkfabriek en de parochie daar samen op één lijn. En dit is een voorloper geweest van House of Compassion, dat stem wil geven aan wie geen stem heeft. Dat is onze ‘core business’.

House of Compassion is drie jaar geleden gelanceerd. Wat voor een project bouwen jullie hier uit?

MC: Toen Daniel in 2019 als priester op pensioen ging – wanneer de Begijnhofkerk ophield een klassieke parochie te zijn – kwam de vraag: wat gebeurt er nu met de kerk? De geloofsgemeenschap wilde dat de ‘spirit’ die hier werkte, de diaconale activiteiten en de keuzes die waren gemaakt, op één of andere manier konden doorgaan. En dus niet dat de Begijnhofkerk een centrum van hoge liturgie of een museum werd – hoe mooi het gebouw ook is. We zijn dan met onze vraag naar Monseigneur De Kesel getrokken, die heeft gezegd: ‘werk een project uit’.

Er is dan een project uitgewerkt, dat goedgekeurd werd voor drie jaar, en het komt er op neer: de Begijnhofkerk is een themakerk geworden, een kerk die volledig gewijd is aan diaconie. Die als het ware vrij is gesteld om diaconie zichtbaar te maken. En we hebben dit House of Compassion genoemd. De globale invalshoek is dus ‘compassion’, niet in de zin van ‘pitié’ maar van mededogen, empathie, en strijd om gerechtigheid. Dat element van strijd voor gerechtigheid benadrukken we graag. Eigenlijk gaat het om het realiseren van de werken van barmhartigheid, of Mattheus 25: ‘Wat heb je gedaan toen Ik hongerig was?’ En als project hebben we dit uitgewerkt in vier pijlers, die het geheel vormgeven.

“De activiteiten rond onze grote tafel: voor ons zijn die heel belangrijk. Allen op hetzelfde niveau zitten aan één tafel: zwart, blank, rijk, arm, van welke godsdienst ook. Allen verenigd. Dat is het symbool van waar we naartoe willen: het visioen van gerechtigheid en vrede.” – Marcel Cloet

Kunnen jullie over die vier pijlers wat meer vertellen?

MC: Dat is op de eerste plaats het onthaal. We hebben een groep van 15-18 mensen die bezoekers ontvangen die de weg naar de kerk vinden. Vanaf het begin is gezegd dat onze onthaalkrachten niet louter mogen functioneren als museumbewaarders. Wij zeggen: een discreet onthaal, maar actief. De bedoeling is bezoekers te verleiden om te ontdekken wat House of Compassion te bieden heeft, om de verschillende delen van de kerk te bezichtigen, ze te interesseren voor onze activiteiten.

Een tweede pijler om dat concreet te maken zijn onze sensibiliseringsactiviteiten. We hebben vier thema’s gekozen waarrond we willen sensibiliseren: armoede en sociaal-economische ongelijkheid, racisme en discriminatie, vluchtelingen en sans-papiers, en ecologie. Want de werken van barmhartigheid toepassen: hoe begin je eraan? Of het evangelie handen en voeten geven, want daar gaat het eigenlijk over? Rond die 4 thema’s werken we activiteiten uit die te maken hebben met bewustwording. En dat doen we telkens van onderuit: met groepen en partnerorganisaties die al rond dat thema werken. House of Compassion voert namelijk zelf geen campagnes, maar wij ondersteunen acties van partnerorganisaties die al campagnes aan het voeren zijn.

Centraal daarin is onze activiteit van de eerste zaterdag van de maand, waar we dat thema op de kaart zetten. De voorbije twee maanden hebben we zo gewerkt rond het thema ‘psychische kwetsbaarheid en onrecht’, bijvoorbeeld over mensen die een burnout gehad hebben en niet meer aan het werk geraken. Ons volgend thema wordt ‘digitale uitsluiting’: we ontdekken dat dat echt een uitsluiting is die – vaak geruisloos – veel slachtoffers maakt. Alles moet tegenwoordig digitaal zijn, maar zoveel mensen vinden hun weg niet meer…

Een derde pijler is kunst, omdat we denken dat je via kunst een thema kan versterken. Mensen open maken voor iets. We proberen telkens tentoonstellingen te hebben waar sociaal engagement in zit: niet zomaar kunst voor de kunst. Hierbij horen inhoudelijke expo’s. Zo is hier 15 jaar lang een expo geweest rond slavernij. Die wordt nu herwerkt en begin volgend jaar zal die normaal terug in de kerk staan. Maar we hebben ook continue tijdelijke expo’s, die dan veranderen naargelang het belichte thema.

En de vierde pijler is de stille ruimte. Veel mensen bezoeken een kerk om stilte te vinden, tot inkeer te komen. Bij ons is het zo dat ze al heel wat gezien hebben, als ze rondgewandeld hebben in de kerk. In de stille ruimte kunnen ze die indrukken laten bezinken en vragen: wat heb ik hier nu gezien? Wat betekent dat voor mij?

Dus rond deze 4 pijlers werken we alles uit. In de kerk zijn er nog andere sterke elementen. Zo is er de Kapel van de Gulden Regel, bijvoorbeeld. Daar kan Daniel meer over vertellen.

Inderdaad, tijdens de rondleiding door de kerk hebben we de Kapel van de Gulden Regel gezien. Waarom is de Gulden Regel zo belangrijk voor House of Compassion?

DA: Als je de keuze maakt om naar de diepte te gaan – naar de diepste oorzaken van de armoede – dan daal je af naar een kern die breder is dan het christendom alleen. Wanneer mensen arm worden gemaakt, is het de Gulden Regel die met de voeten wordt getreden: ‘Behandel anderen zoals je door hen behandeld wilt worden’. Wij hebben dat niet uitgevonden, Confucius heeft dat uitgevonden. Ik merk dat ik meer en meer zeg: dat is eigenlijk de bron waar we elkaar moeten vinden. Het was opvallend hoe sterk dit aan het licht trad tijdens onze voorlaatste bezetting. De sans-papiers zeiden na een week: we zijn hier met 29 verschillende nationaliteiten en 15 verschillende godsdiensten, en allemaal vragen we hetzelfde: dat we waardige mensen mogen zijn, dat we niet uitgebuit worden. Hoe dieper je gaat, hoe dichter je bij elkaar komt – en de Gulden Regel is daar een voorbeeld van.

Van het begin af wilden we pluralistisch werken. Ons eerste project was voor kansarme bejaarden, en we hebben gezegd: iedereen die van goede wil is moet hieraan kunnen meewerken. Welnu, in de vrijwilligersploeg zat een man die 40 jaar gevochten had voor humanisme in Vlaanderen, en daarnaast een professor van de ULB die een boek had geschreven over misbruiken in de kerk – die zat in de raad van bestuur. Sommige mensen vinden dat een inbreuk op de katholieke identiteit. Ik zeg: dat is toch katholiek? Wij zeggen ‘katholos’: voor allen, dus voor allemaal. We kunnen vandaag terecht zeggen: onze inspiratie is de Bergrede, het evangelie, maar ook die Gulden Regel. En iedereen kan met ons meewerken die achter die Gulden Regel staat. Als wij iets doen over racisme, zeggen we: ‘wie is er in Brussel bezig tegen racisme?’ Niet: ‘welke christenen?’, maar: ‘wie is er bezig?’ En dan komen er boeddhisten af, anderen af, en dan zijn we samen en is het geen vraag.

“Op onze grote tafel in de kerk liggen kaartjes met een boeddhistische spreuk: ‘Wanneer je meer hebt dan je kunt gebruiken, bouw dan geen hoger hek, maar koop een langere tafel.” – Marcel Cloet

DA: En toen ik dan op het punt stond om op pensioen te gaan, dacht ik: dit moet doorgegeven worden! We hebben dan het geluk gehad dat we een kunstenaar vonden: een Syrisch-Koerdische vluchteling, moslim van oorsprong. Hij vond zo’n Kapel van de Gulden Regel een fantastisch idee en heeft dat uitgewerkt.

Bij het bezoeken van de kerk kan je zien dat in die kapel een glasraam is ingebouwd, met Jezus en Johannes de Doper. We vroegen aan die kunstenaar: zal dat glasraam niet gaan storen in de nieuwe kapel, moet het afgedekt worden? Hij zei: ‘nee, nee, het is veel beter zo’. De kapel moest dezelfde blijven, maar open voor iedereen. Dat was spannend natuurlijk: we hadden voor hem een som geld vrijgemaakt, en we wisten niet wat het eindresultaat zou zijn. Maar het is werkelijk prachtig geworden vind ik, precies een uitdrukking van we wilden. Iedereen kan zich erin herkennen, samen kunnen we vooruit gaan.

MC: Voor mij is dat een heel goede illustratie van wat actief pluralisme is. Iedereen heeft zijn levensbeschouwing, mag dat ook uiten, mag dat verwoorden. Als we maar samenwerken. Wanneer we naar de kern van de zaak gaan, komen we bij elkaar uit – we komen niet bij de dogma’s uit of bij tegenovergestelde dingen. Dat zijn alleen hindernissen die men opgebouwd heeft en cours de route. Waar het om gaat is liefde, gerechtigheid, vrede, waardigheid van mensen – iedere levensbeschouwing wil dat! We moeten samen aan iets werken. Heel die discussie over levensbeschouwelijke neutraliteit helpt ons daarbij niet verder.

En wanneer mensen binnenkomen en vragen: is dat hier nog een kerk? Voor ons is het meer dan ooit een kerk! Met de openheid die er is. Het is meer dan ooit een kerk waar een christelijke gemeenschap samenkomt en zich engageert.

Op de webpagina van House of Compassion, vind je informatie over al de activiteiten

Ontdek ook op #ik7mee de 7-sprong naar integrale ecologie van House of Compassion