Anna Abram, rector van het Margaret Beaufort Institute of Theology, vraagt zich af of katholiek sociaal denken en spiritualiteit – die in de praktijk weinig toenadering zoeken tot elkaar – baat zouden kunnen hebben bij een hechtere relatie?

Katholiek sociaal denken wil duidelijk maken wat er gebeuren moet om de banden tussen mensen in de samenleving aan te halen, zodat bloeiende menselijke relaties en bloeiende gemeenschappen kunnen ontstaan. Wie werk verzet om hechtere menselijke relaties op te bouwen – op welke schaal ook – is bezig met katholiek sociaal handelen.

Maar mensen hebben ook behoefte aan spiritualiteit, en spiritualiteit heeft zelf iets te maken met het openbloeien van de mens. Is het daarom een goed idee de banden tussen katholiek sociaal denken en spiritualiteit aan te halen? 

De kloof tussen katholiek sociaal denken en spiritualiteit

Abram illustreert met persoonlijke ervaringen hoe katholiek sociaal denken en spiritualiteit vaak nobele onbekenden van elkaar blijven.
Opvallend is de feedback die ze kreeg van gedetineerden en gevangenisaalmoezeniers. Abram was zelf docente van het vak ‘Het goede leven en de goede samenleving’ in een zwaar beveiligde gevangenis (Whitmoor, Verenigd Koninkrijk). Haar studenten gaven de feedback dat katholiek sociaal denken wel een mooi kader biedt om sociale wantoestanden te herkennen en na te denken over een betere samenleving, maar niets te zeggen heeft over persoonlijke groei. Samengevat: in katholiek sociaal denken zou de band tussen het algemeen welzijn en de ontwikkeling van het individu doorgeknipt zijn. 

Wat verstaat Abram onder katholiek sociaal denken en spiritualiteit? Ze beperkt zich daarbij tot de christelijke spiritualiteit, die wortelt in de evangelies.

• Katholiek sociaal denken is een vorm van katholieke ethiek – wie aan ethiek doet, probeert na te denken over goed en kwaad en te leven in het licht van dit inzicht.
• Spiritualiteit is een zoektocht die draait om het integreren van verschillende stukken van jezelf, vooral gekoppeld aan ervaringen van gebrokenheid. Een weg naar zelfaanvaarding en grotere integratie van je ik.

Nog een andere manier om te kijken naar deze twee begrippen is vanuit de polariteit onpartijdigheid-partijdigheid:

• Katholiek sociaal denken draagt onpartijdigheid hoog in het vaandel: het niet-egocentrisch behandelen van onze medemensen staat bovenaan. Egoïsme is uit den boze. Een overdreven vorm hiervan is het wegcijferen van jezelf.
• Christelijke spiritualiteit verdedigt het recht op een zekere partijdigheid. Het is heilzaam dat mensen een stuk van hun tijd en energie spenderen aan zelfontwikkeling, zelfonderzoek, harmonisering van zichzelf. Een overdreven vorm hiervan is een narcistische persoonlijkheidscultus.

Individuele morele volwassenheid: het overbruggen van de kloof

Een partnerschap tussen katholiek sociaal denken en christelijke spiritualiteit is vruchtbaar omdat ze elkaars schadelijke overdrijvingen kunnen corrigeren. Spiritualiteit biedt een tegengewicht aan het wegcijferen van jezelf, katholiek sociaal denken voorkomt dat je het algemeen belang uit het oog verliest.

Op dit punt brengt Abram nóg een sterker inzicht binnen. Om de morele volwassenheid te bereiken is het nodig dat de mens inzet op beide. Een huwelijk tussen katholiek sociaal denken en spiritualiteit wordt daarmee heel natuurlijk, en het doorknippen van de band tussen de twee schadelijk. Abram verduidelijkt haar punt door John Cottingham te citeren: “Je kan redelijkerwijs aannemen dat individuen die hun innerlijke morele leven hebben verreikt door zelfreflectie, en stappen hebben gezet op de weg naar psychologische volwassenheid, die groei zullen laten zien in (…) hun houdingen tegenover, en relaties met anderen”.

Anders gezegd: bouwen aan bloeiende menselijke relaties en bloeiende gemeenschappen – het doel van katholiek sociaal denken – lukt alleen wanneer individuen ook bereid zijn stappen te zetten op de weg naar individuele morele volwassenheid, wanneer ze bereid zijn te werken aan een grotere integratie van hun eigen persoonlijkheid. Dit is Abrams sleutelinzicht. Als deze analyse klopt, wordt de zoektocht naar de mogelijkheid van een huwelijk tussen katholiek sociaal denken en spiritualiteit een prangende kwestie. 

Willen we op weg gaan naar een echte positieve maatschappelijke transformatie, stelt Abram, dan is het nodig dat bepaalde spirituele activiteiten gemeengoed worden in katholiek sociaal denken en handelen. Zonder gaat het niet. Abram illustreert dit met twee voorbeelden van spirituele activiteiten:

1. Onderscheiding
2. Attunement

Onderscheiding (1)

De eerste spirituele activiteit is onderscheiding. In zijn encycliek Amoris Laetitia heeft paus Franciscus uitgeklaard wat onderscheiding niet is. Het is niet mensen in hokjes indelen, verwachten dat iedereen aan strakke gedragsregels gehoorzaamt, en glasheldere principes toepassen zodat je geen last hebt van twijfel en onzekerheid.
Onderscheiding is niet zwart-wit, maar grijs – de kleur van het alledaags geleefde menselijke leven. Het is spiritueler; een vorm van inzicht die rekening houdt met de individuele ervaringen en levenscontexten van mensen van vlees en bloed, en daarom niet gepraktiseerd kan worden zonder de deugden van aandachtigheid, empathie en liefde.
Wanneer positieve maatschappelijke transformatie het doel is, hebben we onderscheiding nodig om prioriteiten te kiezen. Waaraan middelen en energie besteden? Je kan eenmaal niet alles doen.

Verder is onderscheiding een must voor het bouwen van bloeiende gemeenschappen, stipt Abram aan, omdat het aanmoedigt in contact te komen met je gevoelens. Contact krijgen met je gevoelens – en de gevoelens van de anderen die tegenover jou staan – is niet gemakkelijk maar vaak van cruciaal belang om samen op weg te gaan.

Attunement (2)

De tweede spirituele activiteit is attunement (gedeeltelijk te vertalen als ‘afstemming’), een begrip dat ook in de psychologie bekend is. Abram beschrijft het als het vermogen om juiste en gezonde menselijke relaties te bouwen. 
Attunement biedt een tegengewicht aan het wij-zij denken waaraan mensen zo makkelijk toegeven. We hebben allemaal de neiging (enkel) banden op te bouwen met mensen die onze privéovertuigingen delen (politiek, ideologisch, religieus,…). Attunement breekt deze smalle relatielogica open. Attunement nodigt uit om je in te stellen op een bredere groep mensen, om je te verbinden met anderen (of anderen af te stoten) niet op grond van privéovertuigingen, maar wel op grond van gedeelde menselijkheid en gedeelde zorgen die we leren zien.

Sleutelactiviteit hierbij is te leren luisteren naar de ander. En dit luisteren wordt pas vruchtbaar als je er op die momenten in slaagt je morele verbeeldingskracht te activeren. Zo ontdek je hoe waarden verschillen, wat blinde vlekken zijn, hoe je karakter en gedrag kunnen veranderen, welke mogelijkheden voor jou openliggen… Maar ook ontdek je welke de gevolgen zijn op het vlak van je identiteit, engagementen, relaties, levens...

Attunement is een must voor het bouwen van bloeiende relaties en bloeiende gemeenschappen, omdat daardoor begrip en zorg groeit voor wat is kapotgemaakt tussen mensen en gemeenschappen: genegeerde, uitgesloten en in de marge geduwde groepen, onrechtvaardige behandeling, wonden,… Daardoor wordt rechtvaardig herstel mogelijk.

Sociale transformatie is niet haalbaar zonder morele groei

Anna Abram besluit dat de banden tussen mensen in de samenleving aanhalen – het opbouwen van rechtvaardigere en warmere relaties – pas lukt wanneer je als individu bereid bent je morele ontwikkeling ter hand te nemen. Het vermogen tot attunement oefenen, je leren instellen op een grotere groep mensen dan waarmee je je gewoonlijk omringt, is daarbij een must.

Attunement moet naar het hart van katholiek sociaal denken worden gebracht. Door de bevruchting van katholiek sociaal denken met spiritualiteit kunnen nieuwe passies ontbranden: passie voor verbinding, passie voor gedeelde verantwoordelijkheid, maar ook passie voor zelfontwikkeling.

Over de auteur

Anna Abram is rector van het Margaret Beaufort Institute of Theology in Cambridge, Verenigd Koninkrijk. Tot 2017 was ze hoofd van het Pastoral and Social Studies Department en docente ethiek aan Heythrop College, Universiteit Londen.

Tertug naar het overzicht van de verschillende bijdragen. 

Meer weten over deze voordracht van Anna Abram, contacteer Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..