Op donderdag 29 september was aartsbisschop De Kesel te gast in de Huidevetterstraat, op uitnodiging van het Netwerk Rechtvaardigheid en Vrede, voor een lunchcauserie. Het werd een boeiend en open gesprek over de plaats van de kerk in de samenleving, en over de rol van solidariteitsorganisaties hierin. In ‘De vreugde van het Evangelie’, de exhortatie die Franciscus publiceerde, schrijft hij: ‘Een authentiek geloof - dat nooit gemakzuchtig en individualistisch is - houdt altijd een diep verlangen in om de wereld te veranderen, waarden door te geven, iets beters na ons verblijf op aarde achter te laten’ (Evangelii Gaudium 183).
Dit verlangen om de wereld te veranderen, zit ook diep geworteld in de solidariteitsorganisaties. Volgens Mgr. De Kesel is dit precies de reden waarom de kerkgemeenschap deze organisaties nodig heeft.
“Om te beginnen wil ik u bedanken voor de uitnodiging. Het is voor mij een ideale gelegenheid om wederzijds kennis te maken. Ik wil wat vertellen over wat mij bezielt en wat mij als aartsbisschop belangrijk lijkt. Maar vooral wil ik motiveren waarom ik het werk dat jullie doen zo belangrijk vind. De kerk, bedoeld als geloofsgemeenschap, moet maatschappelijk betrokken zijn. Dat is ook de overtuiging van Paus Franciscus. Het is niet toevallig dat zijn eerste missie buiten het Vaticaan naar Lampedusa was.”
“Een kerk die zou zeggen, de vluchtelingenproblematiek of de armoede in de wereld, dat is onze zaak niet, dat is een kerk die niet alleen wereldvreemd wordt, maar vooral: die haar zending niet meer vervult. Ik wil dit motiveren in een drietal punten.”
Religie in de samenleving
“De plaats en de betekenis van godsdienst – niet alleen van de kerk – in onze samenleving is onderwerp van maatschappelijk debat en zelfs van politieke discussie. Dit is niet nieuw. Sinds midden vorige eeuw is de westerse samenleving niet langer een religieuze samenleving. We zijn geëvolueerd naar een geseculariseerde cultuur. Dit betekent dat de hedendaagse cultuur een cultuur is waarin de godsdienst niet langer de centrale plaats in neemt, die ze in vroegere eeuwen wel steevast in nam. Er wordt niet gezegd dat godsdienst vandaag niet meer belangrijk is of afwezig is, alleen speelt ze geen centrale rol meer in de opbouw van de cultuur.”
“Ondertussen is deze seculiere cultuur door de migratie multireligieus geworden. Het is dus niet zo dat het christendom, of religie in het algemeen, gemarginaliseerd wordt. Door de globalisering, en de groeiende aanwezigheid van de Islam in het westen, is men beginnen beseffen dat religie een fenomeen is waar men niet zo gemakkelijk van af geraakt. Het gevaar is echter dat men religie gaat reduceren tot iets dat enkel betrekking heeft op het privéleven van de burger. Het is een tendens die zeer sterk leeft in onze samenleving: de kerk mag er zijn voor mensen, om hen te steunen en zin te geven aan hun privéleven. Hiervoor kunnen zelfs subsidies vrijgemaakt worden. Maar de kerk – of enige andere religie – heeft geen enkele betekenis in de opbouw van de cultuur of de samenleving. Dit is de tendens van de privatisering van de religie in de moderne samenleving. Dit brengt me bij het tweede punt.”
De uitdaging voor de kerk
“De scheiding tussen kerk en staat is een principe waar ik 100% achter sta. Dit is een verworvenheid van de geschiedenis. De kerk heeft dit niet altijd even gemakkelijk aanvaard, maar het is op vandaag een feit. De overheid moet neutraal zijn. Dit is een grondwaarde van onze hedendaagse seculiere cultuur. Geen enkele religie kan in de plaats komen van de wetgevende macht. De moderne cultuur geeft mensen de vrijheid, en schept het kader waarin mensen elkaars vrijheid respecteren. De overheid is er om die vrijheid te garanderen.”
“Het punt dat ik wil maken is het volgende: ik ben totaal akkoord met de scheiding tussen kerk en staat, maar ik ben niet akkoord met de scheiding tussen geloof en maatschappij. Dat is een belangrijk verschil. Geloofsgemeenschappen en gelovige burgers, of dat nu christenen zijn of moslims, behoren tot de samenleving, en nemen in deze samenleving verantwoordelijkheid op, vanuit een bepaalde overtuiging.”
“Vanuit het evangelie bekeken is de seculiere eis dat religie zich enkel met de privésfeer mag bezighouden, onaanvaardbaar. Het evangelie geeft mij niet alleen een levensvisie. Het is een bron van zin en energie voor mij als persoon, en het geeft mij een existentiële visie. Marx antwoordde indertijd aan Feuerbach: ‘de filosofie is er niet alleen om de wereld anders te interpreteren, maar ook om de wereld te veranderen’. Wel, dit geldt ook voor het evangelie. Het evangelie geeft niet alleen een persoonlijke levensvisie, maar roept ook op om de wereld te veranderen. Bonhoeffer heeft dit mooi verwoord: God verlangt niet zozeer dat wij religieuze mensen zouden zijn, maar dat we méns zouden zijn.”
“Het kleed dat een bepaald soort secularisatiedenken ons wil aantrekken, past dus niet. Dat moeten we weigeren. Maar laat mij heel duidelijk stellen dat ik niet verlang naar de religieus-christelijke cultuur die we kenden tot de jaren 60 van de vorige eeuw. Dat was wel een comfortabele positie voor de kerk. Ze heeft veel kunnen realiseren. Maar ik wil niet terug naar deze tijd. Ik ben blij dat ik nu leef. Vandaag is de kerk kleiner en bescheidener geworden in de samenleving. Ik ben ervan overtuigd dat dit heilzaam is. En het is precies in deze situatie heel belangrijk dat de geloofsgemeenschap gevoelig is voor de maatschappelijke problematiek, voor de grote uitdagingen waarvoor we staan. Paus Franciscus merkt terecht op dat onverschilligheid een groot gevaar is.”
“Als het christendom in het westen een betekenisvolle plaats wil behouden, dan moeten we inzetten op een multireligieuze samenleving. Want als ik zeg dat christelijke geloofsgemeenschappen en individuele gelovigen zich willen engageren in deze samenleving, dan geldt dit ook voor moslims, voor joden, voor andere overtuigingen.”
Het belang van solidariteitsorganisaties
“Het christendom is niet louter een levensbeschouwing. Onder die term ressorteren wij meer en meer. Een levensbeschouwing... schouwen betekent kijken. Wij willen echter niet enkel naar de wereld kijken, maar we willen de wereld ook veranderen. Daarom is het zo belangrijk dat er solidariteitsorganisaties zijn. De kerk heeft jullie nodig. Ik bedoel dit niet als een soort recuperatie, integendeel. Om zich te engageren in de samenleving heeft de kerkgemeenschap de solidariteitsorganisaties nodig. Stel dat jullie er niet waren, dan was de kerk verlamd. De organisaties reiken de kerkgemeenschap de middelen aan om zich bewust te worden en dus níet onverschillig te zijn, om deel te nemen aan het maatschappelijk debat, om actie te ondernemen.”
“Als verantwoordelijke van de kerk in Vlaanderen is het voor mij ontzettend belangrijk dat wij partners zijn en elkaar toebehoren, zodat we een maatschappelijk betrokken geloofsgemeenschap kunnen worden en zijn. Dat is een heel belangrijke uitdaging voor de kerk vandaag. Natuurlijk zijn er ook uitdagingen op het vlak van liturgie en van geloofsoverdracht. Ook voor deze aspecten van het kerk-zijn geldt dat de gewijzigde context nieuwe vragen en uitdagingen impliceert. Catechese bijvoorbeeld, werkte vroeger als vanzelfsprekend, en nu is dat niet meer zo evident. Voor veel mensen is de liturgie de enige plek waar ze met de kerk in aanraking komen. Maar een kerk die enkel liturgisch en catechetisch is, mist een derde noodzakelijke pijler. Want het evangelie spoort ons aan om de wereld een beetje meer rechtvaardig en meer humaan te maken.”
Overhandiging van een fles 'Chateau La Justice et la Paix'